Hormoonstelsel: de basis
In ons lichaam is het heel belangrijk dat er wordt samengewerkt tussen cellen. Op die manier kan het lichaam allerlei processen op elkaar afstemmen, waardoor de homeostase bewaard kan worden. Hiervoor is goede communicatie nodig en dat doet ons lichaam met het zenuwstelsel en het hormoonstelsel. In deze blog gaan we het hebben over het hormoonstelsel.
Wat doet het hormoonstelsel?
Met het hormoonstelsel kan één zender een bericht doorgeven aan alle andere lichaamscellen. Het berichtstofje, oftewel het hormoon, komt in ons bloed terecht en van daaruit in het hele lichaam. De cellen die een receptor voor dat hormoon hebben, kunnen het bericht lezen en vervolgens hun actie daarop uitvoeren. Deze cellen noemen we ook wel doelcellen in doelorganen. Welke actie er uitgevoerd wordt hangt af van welk type cel het is. Andere type cellen kunnen op datzelfde bericht een andere actie uitvoeren. Zo kan één hormoon dus meerdere soorten reacties in ons lichaam veroorzaken. Andere cellen die geen receptor voor het betreffende hormoon hebben, worden wel blootgesteld aan het berichtje maar kunnen er niks mee.
Wat is de hormonale as?
Deze route van het hormoonstelsel tussen de hersenen en via de hormonen naar de doelcellen noemen we een hormonale as. Voorbeelden daarvan zijn de schildklier-as en de bijnier-as. De hormonale as begint bij de hypothalamus in de hersenen, die constant ons lichaam en de homeostase in de gaten houdt. Daarna komt de hypofyse, ook in de hersenen. De hypofyse bestaat uit een achterkwab en een voorkwab. Als er een bepaalde waarde te hoog of te laag dreigt te worden dan geeft de hypothalamus specifieke hormonen af aan de hypofyse, die vervolgens de verschillende doelorganen aanstuurt.
Hypofyse: Achterkwab
De achterkwab bestaat uit zenuwweefsel en geeft gericht hormonen af aan het bloed. Hier worden twee hormonen gemaakt, namelijk ADH en oxytocine. ADH is het hormoon dat letterlijk antiplas hormoon betekent. De nieren hebben hier receptoren voor en gaan dus minder urine maken, waardoor je minder hoeft te plassen. Oxytocine is een hormoon waar onder andere de baarmoeder en het borstweefsel receptoren voor hebben. Zo kan het reacties veroorzaken zoals weeën.
Hypofyse: Voorkwab
De voorkwab ontvangt bloed met daarin hormonen uit de hypothalamus. Deze vertellen de hypofyse of ze wel of niet hormonen gaan uitscheiden naar de bloedcirculatie. Hier worden meerdere soorten hormonen gemaakt, waarvan de bekendste zijn: TSH, groeihormoon, ACTH, prolactine, LH en FSH.
Deze hormonen circuleren door het bloed en worden opgepikt door de doelorganen die daar receptoren voor hebben.
- Voor TSH is het de schildklier die hierdoor schildklierhormonen gaat maken (T3 en T4).
- Voor het groeihormoon zijn het alle cellen, maar vooral botten en spieren. Die gaan vervolgens groeien en delen.
- Voor ACTH zijn het de bijnieren die onder andere het bijnierschorshormoon cortisol gaan maken.
- Voor prolactine is het onder andere het borstweefsel dat zich gaat klaarmaken om moedermelk te gaan maken, wat we lactatie noemen.
- Voor LH en FSH zijn het de gonaden, oftewel de zaadballen en de eierstokken die testosteron, oestrogeen en/of progesteron gaan maken.
Zoals je ziet missen er een aantal hormoonklieren uit dit overzicht van het hormoonstelsel, zoals bijvoorbeeld de alvleesklier en een paar andere hormonen uit de nieren. Deze hebben hun eigen aansturing en regulering buiten de hypothalamus en hypofyse om.
Feedback loops: Negatieve feedback en positieve feedback
Om ervoor te zorgen dat de homeostase wordt bewaard, zijn hormonen onderdeel van een feedback systeem. Hierbij kan er sprake zijn van negatieve feedback, waarbij een stijging van de concentratie van een hormoon zorgt voor minder afgifte vanuit de hypothalamus. En andersom als er een daling van de concentratie van dat hormoon is, dat er meer afgifte komt vanuit de hypothalamus. Dit helpt natuurlijk goed om de balans en dus de homeostase te bewaren.
In uitzonderingsgevallen kennen we ook positieve feedback, bijvoorbeeld bij het hormoon oxytocine dat voor weeën zorgt. Hierbij zorgt de aanwezigheid van oxytocine voor meer oxytocine, waardoor de concentratie snel toeneemt. Dit helpt om zo effectief mogelijke weeën te hebben en wordt pas onderbroken als het kind is geboren.
Het hormoonstelsel is een ontzettend ingewikkeld – maar super interessant – onderdeel van ons lichaam. Lees meer over de verschillende cursussen over het hormoonstelsel op de Juf Danielle Academie, en natuurlijk alle 400+ andere onderwerpen van het menselijk lichaam:
Belangrijkste begrippen
Hieronder vind je een kort overzicht van de belangrijkste begrippen in deze blog:
- Homeostase = zelfregulering
- ADH = Antidiuretisch Hormoon
- TSH = Thyroïd Stimulerend Hormoon
- ACTH = bijnierschorsstimulerend hormoon
- LH = Luteïniserend Hormoon
- FSH = Follikel Stimulerend Hormoon
- Lactatie = het geven van borstvoeding
- Gonaden = geslachtsklieren
