Zuur-base evenwicht: casuïstiek
Leestijd: 15 minuten / Kijktijd: 9 minuten
In de blog over de theorie van het zuur-base evenwicht heb je geleerd over pH, acidose, alkalose, respiratoir, metabool en compensatiemechanismen. Nu gaan we die theorie toepassen op vier casussen.
Bij het uitwerken van de casussen gebruik je het volgende stappenplan:
- Is er sprake van een acidose of alkalose?
- Wordt het veroorzaakt door de longen of de nieren?
- Wordt er gecompenseerd?
Casus 1
Er is bij een meisje van 12 een bloedgas geprikt. Ze heeft een blanco medische voorgeschiedenis. Ze maakt een zieke indruk, maar is wel aanspreekbaar. Ze vraagt of je een glas water voor haar kan halen. Ze heeft een diepe en snelle ademhaling. Ze heeft een normale tensie, maar wel een snelle hartslag. De labuitslagen zijn al snel binnen en je probeert deze te interpreteren.
pH | 7.30 | Normaalwaarde: 7.35 – 7.45 |
pCO2 | 24 mmHg | Normaalwaarde: 35 – 45 mmHg |
HCO3- | 15 mmol/l | Normaalwaarde: 22 – 26 mmol/l |
Voor de beste oefening is het verstandig om nu nog niet verder te lezen en de casus eerst zelf proberen op te lossen. Heb jij het straks het goede antwoord? Welke diagnose denk je dat het is?
Uitwerking
- De eerste stap is beoordelen of het gaat om een acidose of alkalose. Aangezien 7.30 een lage pH-waarde is, betekent dit dan ons patiëntje te zuur is. We zitten hier dus naar een acidose te kijken.
- De tweede stap is beoordelen of het een probleem van de longen of van de nieren is. Het CO2 is te laag en aangezien dit een zure stof is, zal dit niet de oorzaak zijn van acidose. Dus dan moet het wel het bicarbonaat zijn en die is inderdaad te laag. Bicarbonaat is een basische stof en door te weinig hiervan in het bloed, wordt het inderdaad te zuur.
Nu weten we dus dat het gaat om een metabole acidose. - Dan is de derde stap het beoordelen van de compensatie. Aangezien het probleem bij de nieren ligt, moeten we naar de longen kijken of er wordt gecompenseerd. Het CO2 is te laag, wat betekent dat de longen CO2 aan het afblazen is om wat zuur kwijt te raken en zo de acidose dus iets te verminderen. Dat is compenseren! Er is alleen geen complete compensatie, want dan zouden we een normale pH-waarde zien (met wel een afwijkende pCO2 en HCO3-).
Het gaat hier dus om een deels respiratoir gecompenseerde metabole acidose. We diagnosticeren diabetes mellitus type 1 bij dit meisje, wat zich nu presenteert als een diabetische ketoacidose.
Casus 2
Er komt een oudere man binnen op de SEH. Hij heeft hoge koorts, is kortademig en heeft last van een vervelend hoest. Je bekijkt de labuitslagen:
pH | 7.28 | Normaalwaarde: 7.35 – 7.45 |
pCO2 | 60 mmHg | Normaalwaarde: 35 – 45 mmHg |
pO2 | 55 mmHg | Normaalwaarde: >75 mmHg |
HCO3- | 26 mmol/l | Normaalwaarde: 22 – 26 mmol/l |
Saturatie | 85% | Normaalwaarde: >95% |
Stop nu weer even met lezen en probeer zelf aan de hand van de drie stappen tot het juiste antwoord te komen.
Uitwerking
We volgen weer hetzelfde stappenplan:
- Acidose of alkalose? De pH-waarde is 7.28, dat is te zuur. Er is dus sprake van een acidose.
- Longen of nieren? De pCO2 is verhoogd. CO2 is zuur en dat is dus een goede verklaring voor het zure bloed. Het gaat dus om een respiratoire acidose.
- Wordt er gecompenseerd? Het bicarbonaat is normaal, wat ons vertelt dat er nog niet gecompenseerd wordt. Bij de nieren duurt het altijd een paar dagen voordat ze gaan compenseren. De situatie bestaat dus nog niet zo lang.
Hier hebben we een respiratoire acidose, niet metabool gecompenseerd. Gezien de klachten van koorts, kortademigheid en hoesten, gecombineerd met de uitslag van het bloedgas, staat een ernstige pneumonie bovenaan je differentiaal diagnose.
Casus 3
Je krijgt de volgende labuitslagen voorgelegd:
pH | 7.45 |
pCO2 | 68 mmHg |
HCO3- | 35 mmol/l |
Stop nu weer even met lezen en probeer tot een diagnose te komen!
Uitwerking
- Acidose of alkalose? pH 7.45 is randje normaal, bijna alkalose. Was je in de war? Dat neem ik je niet kwalijk. Blijkbaar doet het compensatiemechanisme het goed, waardoor de pH weer binnen de normaalwaarden zit. Maar daar komen we nog op terug bij stap 3.
- Longen of nieren? Het CO2 is te hoog en aangezien het een zure stof is, verklaart dat niet ons basische bloed. Dan het bicarbonaat: die is te hoog. En dat is een basische stof, dus het gaat om een metabole oorzaak en is een logische verklaring voor onze bijna-alkalose.
- We vermoedden het al, maar hier nog even de uitleg. De longen zijn heel druk aan het compenseren. Door veel CO2 vast te houden (d.m.v. hypoventilatie) wordt het bloed weer een beetje zuurder gemaakt. Dit gaat zo goed dat de pH-waarde zelfs weer randje normaal is geworden.
Misschien vraag je je af waarom je bij deze normale pH-waarde denkt dat het vanuit een alkalose komt en niet vanuit een acidose. Het mooie van het compensatiemechanisme is dat het nooit kan overcompenseren. Een acidose kan nooit zoveel gecompenseerd worden dat het een bijna-alkalose wordt. Zo weet je dus dat het hier gaat om een bijna-alkalose!
In het dossier schrijven we op: respiratoir gecompenseerde metabole alkalose. In de blog over de theorie heb je geleerd dat dit onder andere door braken kan komen.
Casus 4
Je krijgt de volgende labuitslagen voorgelegd:
pH | 7.49 |
pCO2 | 32 mmHg |
HCO3- | 23 mmol/l |
Stop nu weer even met lezen en probeer tot een diagnose te komen!
Uitwerking
- Acidose of alkalose? de pH-waarde is te hoog, dus alkalose.
- Longen of nieren? Het CO2 is te laag. Het gebrek aan deze zure stof zegt dat het een respiratoire alkalose is. Voor de vorm kijken we ook nog even naar het bicarbonaat: dat is normaal.
- Wordt er gecompenseerd? Het bicarbonaat is normaal, dus er wordt niet gecompenseerd.
Het goede antwoord is dus respiratoire alkalose, niet metabool gecompenseerd. Zoals we bijvoorbeeld kunnen zien bij hyperventilatie.
Lukte het je nog niet helemaal om alle vragen te beantwoorden? Lees dan nog een keer de blog over de theorie van het zuur-base evenwicht. Voor vragen kan je altijd terecht in de Vraagbaak van de Juf Danielle Academie, dan kijk ik (Danielle) met je mee waar je precies vastloopt en kan ik je gericht uitleg geven.
