Kinkhoest
Kinkhoest wordt ook wel pertussis of de honderd-dagen-hoest genoemd. Het zal je dan ook niet verbazen dat langdurig heftig hoesten één van de kenmerkende symptomen is van deze ziekte. Kinkhoest is een ziekte die vooral gevaarlijk kan zijn voor zuigelingen, waarbij meer dan de helft van de baby’s met kinkhoest opgenomen moet worden in het ziekenhuis. Maar ook voor volwassenen kan het vervelende gevolgen hebben. Ondanks dat deze ziekte is opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma – als onderdeel van de DKTP-vaccinatie – worden er jaarlijks gemiddeld rond de 350 mensen met kinkhoest opgenomen in het ziekenhuis, waarvan de helft jonger is dan twee jaar.
Wat is de oorzaak van kinkhoest?
Kinkhoest wordt veroorzaakt door de bacterie Bordetella pertussis. Deze is ontzettend besmettelijk en verspreidt zich via druppeltjes. Van de keel van de patiënt naar de lucht en dan vervolgens naar de volgende persoon. Of de druppels landen op een oppervlak en worden zo opgepakt door de volgende persoon.
De bacterie die kinkhoest veroorzaakt, maakt giftige stoffen; dat is waar je zo ziek van wordt. We noemen deze giftige stoffen toxinen. De bacterie hecht zich met behulp van deze toxinen vast aan onze luchtwegen. Drie van de toxines heten de pertussis toxine, adenylate cyclase en tracheaal cytotoxine. Deze lastige termen mag je meteen weer vergeten, maar het is wel handig om te begrijpen wat ze doen.
- Het pertussis toxine zorgt ervoor dat de bacterie zich kan vastgrijpen aan onze cellen. Daarnaast zorgt het ervoor dat we heel veel T-cellen krijgen, wat we een lymfocytose noemen. Ook worden de bloedvaten meer doorlaatbaar voor vocht, waardoor vocht uit de bloedbaan richting de luchtwegen gaat.
- Het adenylate cyclase zorgt ervoor dat onze bacterie-opruimers, oftewel de fagocyten, niet meer goed hun werk kunnen doen en zelfs doodgaan.
- Het tracheaal cytotoxine zorgt ervoor dat de trilharen op onze cellen verlammen. Dit betekent dat de bacterie in de luchtwegen kan blijven zitten en zich daar mucus opstapelt.
Wat zijn de symptomen van kinkhoest?
De toxinen die we zojuist hebben besproken zorgen samen voor de symptomen van kinkhoest: hevige hoestaanvallen die door de zwelling van de luchtwegen een karakteristiek geluid geven met een gierende inademing. Dit noemen we ook wel whooping. Vandaar dat de ziekte in het Engels whooping cough wordt genoemd. Via de volgende link kan je audiofragmenten beluisteren, zodat je hoort hoe het klinkt: https://whoopingcough.net/sound-of-whooping-cough/.
Wat is het ziekteverloop van kinkhoest?
De ziekte verloopt in meerdere stadia:
- De incubatietijd is één week, dus één week na besmetting zal je de eerste symptomen zien. In de één tot twee weken daarna zit je in het catarrale stadium, waarbij een gewone verkoudheid op de voorgrond staat. Je hebt last van een verstopte neus en algehele malaise. Bij baby’s onder de 1 jaar oud kan je ook andere symptomen zien, zoals slecht eten en slecht groeien. De bacterie is op dat moment enorm aan het vermenigvuldigen en in dat stadium ben je dus ook het meest besmettelijk voor anderen.
- Daarna begint het paroxysmale stadium, wat twee tot zes weken kan duren. Hierbij heb je heftige hoestbuien, waarbij je zoveel moet hoesten dat ademhalen heel lastig gaat. Soms is de hoestbui zo hevig dat je ervan moet braken en bloeduitstortingen krijgt in je gezicht. Dat noemen we petechiën. De druk wordt namelijk zo hoog, dat de bloedvaatjes knappen. Bij baby’s kan kinkhoest zeer ernstig verlopen, met gasping (een abnormale ademhaling die lijkt op het happen naar adem), cyanose (blauwe verkleuring), apneus (stoppen met ademhalen) en een BRUE (voorheen ALTE), waarbij een baby van het één op het andere moment in een levensbedreigende situatie terecht lijkt te komen. De baby is bleek of blauw, slap, lijkt niet te ademen en reageert niet. Afhankelijk van hoeveel de saturatie daalt bij deze aanvallen, kan je ook nog epileptische aanvallen zien, hersenschade en zelfs de dood.
- Daarna volgt het reconvalescentie stadium, oftewel de herstelfase. Dit duurt weken tot maanden. In die tijd nemen de hoestbuien af in frequentie en ernst.
Wat zijn complicaties bij kinkhoest?
Complicaties zie je het meest bij baby’s onder de 1 jaar. Meer dan de helft van de patiënten op deze leeftijd moet worden opgenomen in het ziekenhuis. 1 op de 3 baby’s krijgt een pneumonie, oftewel een longontsteking, boven op de kinkhoest. De luchtwegen zijn zó aangetast door de kinkhoest dat andere bacteriën makkelijker naar binnen komen en zo een secundaire pneumonie veroorzaken. Daarnaast zien we bij 1 op de 8 baby’s apneus. Op oudere leeftijd zie je als complicatie het meest otitis media (oorontsteking), pneumonie, pneumothorax (klaplong) en ribfracturen door het hoesten.
Hoe wordt kinkhoest gediagnosticeerd?
De diagnose wordt het liefst gesteld in de catarrale fase, omdat je dan snel kunt beginnen met antibiotica om de volgende fase milder te maken. Maar in de praktijk blijkt dat lastig te zijn. De eerste twee weken lijkt de ziekte namelijk op een onschuldige verkoudheid. De diagnose kan gesteld worden met een kweek waar je de bacterie op aantoont, of met een PCR-test. Ook kun je de antigenen of de antistoffen tegen deze bacterie aantonen. Omdat het pertussis toxine ervoor zorgt dat je een lymfocytose krijgt, wordt dit vaak meegenomen in de diagnostiek om de ziekte al in een vroeg stadium te kunnen onderscheiden van een gewone verkoudheid.
Hoe wordt kinkhoest behandeld?
De behandeling voor mensen buiten de risicogroep is met name ondersteunend. Patiënten in een risicogroep, zoals baby’s, worden behandeld met antibiotica. Als er in het gezin om de kinkhoestpatiënt heen een baby is van jonger dan 1 jaar, of een zwanger die meer dan 34 weken zwanger is en niet recent gevaccineerd is, zal het hele gezin profylactisch antibiotica krijgen.
Hoe kunnen we kinkhoest voorkomen?
Sinds 1957 is de kinkhoest-vaccinatie opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma voor alle kinderen, als onderdeel van de DKTP-vaccinatie. Het verkleint de kans op het krijgen van de ziekte met 90%. En mocht je het toch krijgen, dan zal de ziekte milder verlopen. Het vaccin bestaat uit het pertussis toxine. Daar maak je dan antistoffen tegen en dat zorgt ervoor dat de bacterie niet meer de kans krijgt om zich aan jouw cellen te hechten. Gedurende je leven zullen deze antistoffen steeds meer afnemen. Dit geldt na het doormaken van de ziekte en na het krijgen van de vaccinatie. Vandaar dat er druk gezocht wordt naar een beter kinkhoestvaccin dat langer bescherming biedt.
Hoe kunnen we baby's beschermen tegen kinkhoest?
In 40% van de gevallen krijgt een baby kinkhoest van de moeder. Het vaccineren van moeder is dus een belangrijke beschermingsmethode voor de baby. Deze bescherming werkt op twee manieren: de zwangere gaat antistoffen aanmaken en die gaan via de placenta naar de baby en daarmee is de baby na de geboorte al voor een paar maanden beschermd. En het verkleint de kans dat moeder kinkhoest krijgt en het zo kan doorgeven aan haar baby. Vandaar de 22-weken prik die sinds 2019 aan alle zwangeren wordt aangeboden.
Ook kan je je – als volwassene, zonder zwanger te zijn – laten hervaccineren door iedere 10 jaar een DKTP-prik te halen. Hierdoor ben je zelf beter beschermd tegen kinkhoest (en de andere ziektes uit deze vaccinatie), omdat de antistoffen dan weer toenemen. Maar ook zal het risicogroepen in jouw omgeving beschermen. Dit is dan ook wel een bekende strategie als er een baby op komst is. Door iedereen die nauw contact gaat krijgen met de baby vóór geboorte te vaccineren tegen kinkhoest, is de baby beschermd totdat het zelf oud genoeg is om gevaccineerd te worden. Dit noemen we cocooning en dat zou je dus kunnen doen als vader, moeder, broer, zus, opa, oma, oppas, medewerker van de kinderopvang, kraamverzorgende en verloskundige. Maar het blijft natuurlijk lastig om alle mensen in de buurt van de baby te vaccineren. Het zal dus nooit waterdicht zijn.
Kinkhoest is 1 van de aandoeningen die aan een opmars bezig is. De vaccinatiegraad daalt, waardoor we het ziektebeeld vaker zullen zien. Leer over vaccinaties, en de ziektebeelden (denk aan mazelen, difterie en polio) die we ermee proberen te voorkomen in de Juf Danielle Academie:
Belangrijkste begrippen
Hieronder vind je een kort overzicht van de belangrijkste begrippen in deze blog:
- Pertussis = kinkhoest
- Toxinen = giftige stoffen
- Lymfocytose = toegenomen hoeveelheid witte bloedcellen in het bloed
- Fagocyten = afweercellen die lichaamsvreemde cellen of indringers proberen in te sluiten en te verteren
- Mucus = slijm
- Petechiën = kleine puntbloedingen in de huid
- Gasping = agonale ademhaling
- Cyanose = blauwe verkleuring van de lippen, tong, huid en slijmvliezen door een tekort aan zuurstof
- Apneu = ademstilstand
- Pneumonie = longontsteking
- Otitis media = oorontsteking
- Pneumothorax = klaplong
- Profylactisch = preventief
