Acute nierschade
Acute nierschade wordt ook nog wel eens acute nierinsufficiëntie of acuut nierfalen genoemd. Nierschade kan in zeer korte tijd ontstaan, wat we acute nierschade noemen. Dan hebben we het over het ontstaan in uren tot dagen. Als het over een langere tijd steeds erger wordt, dan is dat chronische nierschade. Dit duurt drie maanden of langer. In deze blog gaan we focussen op acute nierschade.
Wat zijn de symptomen van acute nierschade?
De symptomen van acute nierschade zijn minder tot niet meer plassen, hematurie (bloed in de urine), oedeem in de benen en voeten, misselijkheid en braken, vermoeidheid en verwardheid met epileptische aanvallen. Ook zie je de symptomen van de aandoeningen die de nierschade veroorzaakt. We gaan het later nog over die aandoeningen hebben.
Hoe wordt acute nierschade gediagnosticeerd?
De diagnose voor acute nierschade wordt gesteld als er sprake is van een stijging van het creatinine in het bloed. Dat is een maat voor de afname van GFR, oftewel de nierfunctie. En de urineproductie is belangrijk, omdat er sprake is van oligurie (weinig plassen) of anurie (niet plassen). De nieren kunnen dan niet voldoende urine meer produceren, waardoor de normale functies van de nier niet meer goed kunnen worden uitgevoerd. Dat zijn het maken van urine, de waterhuishouding en de elektrolytenhuishouding.
Wat zijn de oorzaken van acute nierschade?
Acute nierschade kan veel verschillende oorzaken hebben. Dit wordt vaak aangegeven op basis van de lokalisatie in het lichaam, oftewel prerenaal, renaal of postrenaal.
Pre-renale oorzaken
Prerenale oorzaken betekent letterlijk ‘vóór de nier oorzaken’, oftewel de nier zelf is gezond, maar op de één of andere manier krijgt de nier onvoldoende bloed om urine van te kunnen maken. Denk daarbij aan oorzaken als hartfalen, (hypovolemische) shock en nierarteriestenose. De behandeling zal zich vooral richten op het behandelen van de onderliggende oorzaak, waardoor de nierperfusie (bloedtoevoer) verbetert. Hierdoor verbetert dan ook de nierfunctie.
Als de situatie van te weinig bloedtoevoer lang aanhoudt dan zal er acute tubulus necrose optreden, vaak afgekort tot ATN, wat komt door ischemie. Met name de tubulus van het nefron heeft veel last van het gebrek aan zuurstof. De cellen zullen doodgaan, wat we necrose noemen. Dat is een levensbedreigend ziektebeeld. Sommige mensen hebben hier na een paar minuten hypotensie al last van en anderen kunnen urenlang hypotensie hebben en geen ATN ontwikkelen.
Renale oorzaken
Renale oorzaken zijn de oorzaken waarbij het aan de nier zelf ligt. Hier kan je ook weer een indeling op basis van lokalisatie maken. Als we inzoomen op het nefron dan zien we het glomerulus, de tubulus, het interstitium (tussenweefsel) en de kleine bloedvaatjes.
- Bij de tubulus zie je bijvoorbeeld de acute tubulus necrose. De meest voorkomende oorzaken van ATN zijn ischemie, maar ook sepsis. Daarbij speelt ook hypotensie een rol. Maar ook de cytokines en de ontstekingscellen dragen bij aan ATN. En het kan een bijwerking zijn van medicijnen zoals vancomycine en contrastvloeistof. ATN is de meest voorkomende oorzaak van acute nierschade. Meer hierover leer je in een aparte video op de Juf Danielle Academie.
- Ook het interstitium kan aangedaan worden, waarbij de tubulus vaak meedoet, waardoor we die aandoeningen ook wel acute tubulo-interstitiële nefritis noemen. Dat betekent eigenlijk een acute nierontsteking van de tubulus en het interstitium. Dit kan veroorzaakt worden door medicijnen zoals flucloxacilline (een antibioticum) en NSAID’s zoals ibuprofen. Maar het kan ook komen door auto-immuunziekten zoals SLE, en giftige stoffen.
- Verder kan het bij het glomerulus misgaan: een acute glomerulonefritis. Dit is een ontsteking van het glomerulus waardoor schade optreedt. De bekendste vorm is postinfectieus. Patiënten hebben bijvoorbeeld in de afgelopen maand een keelontsteking gehad met groep A streptokok en hebben nu post-streptokokken glomerulonefritis. Meer hierover leer je in een aparte video op de Juf Danielle Academie.
- Als laatste kan er een probleem ontstaan in de kleine bloedvaatjes van de nier, bijvoorbeeld een vasculitis. Of er ontstaan kleine bloedstolseltjes bij bijvoorbeeld het ziektebeeld HUS.
Post-renale oorzaken
Bij de postrenale oorzaken ligt de oorzaak van de acute nierschade na de nier, oftewel in de ureters, de blaas, de prostaat of in de urethra. Dit kan bijvoorbeeld een niersteen zijn die de boel blokkeert, of een tumor. Of een vergrote prostaat (benigne prostaat hyperplasie), een urethrastrictuur of een verstopte blaaskatheter. Hierdoor kan urine niet meer goed wegstromen en zal de urine zich opstapelen in de urinewegen en de nieren. Dit leidt tot een hydronefrose. Met een echo kan je kijken of je de oorzaak kan vinden en of er sprake is van hydronefrose.
Hoe wordt acute nierschade behandeld?
Het is belangrijk om te achterhalen wat de oorzaak is van acute nierschade. Je moet de oorzaak namelijk behandelen om ervoor te zorgen dat de nierfunctie zich kan herstellen. Als de nierinsufficiëntie niet compleet kan herstellen dan zal er chronische nierschade ontstaan.
Afhankelijk van de ernst van de nierschade en de symptomen die de patiënt heeft, kunnen behandelingen gestart worden, zoals:
- Het achterhalen en het behandelen van de oorzaak;
- Nierfunctievervangende therapieën zoals dialyse, als er een ernstiger probleem is in de waterhuishouding, elektrolytenhuishouding, zuur-base evenwicht en/of opstapeling van afvalstoffen zoals ureum;
- Verergering voorkomen door bijvoorbeeld medicijnen die invloed hebben op de nierfunctie, staken of veranderen en door geen contrastvloeistof (meer) te geven;
- Ondersteunen in de waterhuishouding door aan te vullen als er te weinig is of te verminderen als er te veel is. Hierbij wil je vooral een teveel aan water voorkomen;
- Ondersteunen in de elektrolytenhuishouding, bijvoorbeeld door een kaliumarm en fosfaatarm dieet als dat nodig blijkt, en behandeling als andere elektrolyten ook afwijkend zijn;
- Ondersteunen in de zuur-base balans. Vaak gaat het hier om een metabole acidose en kan je bicarbonaat geven.
Wat is de prognose bij acute nierschade?
De hoop bij acute nierschade is dat de nier niet langdurig aangetast is. Hoe korter de schade heeft geduurd, hoe beter de prognose. Als er geen niervervangende therapie nodig is geweest, dan is de kans groter op een goed herstel. Op een gegeven moment – na dagen tot soms maanden – hoop je te zien dat de urineproductie weer gaat toenemen en/of het serum creatinine weer normaliseert. Als de nieren voldoende zijn hersteld dan kunnen de ondersteunende behandelingen worden afgebouwd en hopelijk zijn de lange termijn gevolgen dan klein. Opmerkelijk is dat je nog wel eens ziet dat in het genezingsproces de urineproductie juist hoog is. De nieren zijn aan het herstellen maar kunnen nog niet optimaal voorurine bewerken, waardoor er relatief veel water verloren gaat. Dat resulteert in een hoge urineproductie. Als er wel nierschade overblijft die niet meer overgaat, dan wordt het chronisch nierfalen, oftewel chronische nierschade. Dit kan variëren van mild tot eindstadium nierfalen, afhankelijk van hoeveel nefronen verloren zijn gegaan.
Meer leren over nieraandoeningen? En natuurlijk de rest van het menselijk lichaam? Word lid en begrijp het menselijk lichaam nog beter:
Belangrijkste begrippen
Hieronder vind je een kort overzicht van de belangrijkste begrippen in deze blog:
- Hematurie = bloed in de urine
- Oligurie = verminderde urineproductie
- Anurie = uitblijven van urineproductie
- Prerenaal = vóór de nier
- Renaal = met betrekking tot de nier
- Postrenaal = na de nier
- ATN = Acute Tubulus Necrose
- Ischemie = onvoldoende bloedtoevoer
- Hypotensie = te lage bloeddruk
- Interstitium = tussenruimte
- Acute tubulo-interstitiële nefritis = acute nierontsteking van de tubulus en het interstitium
- Glomerulonefritis = ontsteking van het glomerulus
- Vasculitis = ontsteking van een bloedvat
- HUS = Hemolytisc-Uremisch Syndroom
- Ureters = urineleiders
- Urethra = plasbuis
- Hydronefrose = zakvormige uitzetting van het nierbekken als gevolg van een verminderde afvoer van urine uit de nier naar de blaas
