Hartfalen
Leestijd: 9 minuten / Kijktijd: 8 minuten
De functie van het hart is bloed rondpompen. Als het hart deze functie niet meer kan uitvoeren dan noemen we dat decompensatio cordis, oftewel hartfalen. Als verpleegkundige kun je in alle zorgsectoren regelmatig met dit ziektebeeld te maken krijgen, omdat het veel voorkomt en door veel verschillende aandoeningen veroorzaakt kan worden.
De werking van het hart hangt heel erg samen met de anatomie van het hart. De linker harthelft zuigt bloed uit de longen via de venae pulmonales en pompt het vervolgens naar de rest van het lichaam via de aorta. De rechter harthelft zuigt tegelijkertijd bloed via de vena cava uit het lichaam en pompt het naar de longen via de arteria pulmonalis.
Decompensatio cordis ontstaat dus als het hart zijn functie van bloed rondpompen niet meer kan uitvoeren. Tijdens elke hartcyclus trekt het hart samen en ontspant het weer. Het samentrekken noemen we de systole en het ontspannen de diastole. Als de decompensatie wordt veroorzaakt doordat het hart niet meer goed kan samentrekken (systole) dan noemen we dit systolische disfunctie. Als het wordt veroorzaakt omdat het hart niet meer goed kan ontspannen en zich vullen met bloed (diastole) dan noemen we dat diastolische disfunctie.
Een belangrijk onderscheid binnen hartfalen is welke kant van het hart is aangedaan. Dit noemen we dan
- linksdecompensatie of
- rechtsdecompensatie.
Dit leidt namelijk tot andere symptomen bij de patiënt. Omdat de linker- en rechter harthelft heel erg verbonden zijn met elkaar in functie, komt het vaak tegelijkertijd voor. Wel kan je zien dat de ene helft ernstiger is aangedaan dan de andere helft, waardoor bepaalde symptomen duidelijker aanwezig zijn. Hartfalen begint vaak met linksdecompensatie, en daarna gaat rechts ook decompenseren.
Wat gebeurt er bij linksdecompensatie?
Bij linksdecompensatie wordt bloed minder goed aangezogen vanuit de longen en wordt er minder bloed uit gepompt naar de rest van het lichaam. De rechter harthelft pompt gewoon even hard door.
Er zal dus bloedophoping zijn in de longen, oftewel stuwing. Dit zorgt voor een hogere druk in de longaders, waardoor er oedeem in de longen ontstaat.
Longoedeem zorgt voor klachten van dyspnoe (kortademigheid) en orthopnoe (verergering van dyspnoe als je gaat liggen). Deze klachten kunnen erg lijken op de klachten van astma, zeker als er ook bronchoconstrictie bij komt kijken. Daarom wordt dit ook wel astma cardiale genoemd.
Door een verminderde pompfunctie van het linkerventrikel ontstaan er doorbloedingsstoornissen in de rest van het lichaam. De nieren reageren hierop door het RAAS-systeem aan te zetten, waardoor er extra vocht wordt vastgehouden. Op de korte termijn is dit een prima plan, omdat het bloedvolume stijgt en hierdoor het hart wordt geholpen om een hogere bloeddruk te maken. Op de lange termijn is dit echter desastreus. Door het grotere bloedvolume wordt het kwetsbare hart nog verder belast, zal het verder beschadigen en zal de decompensatie toenemen.
Wat gebeurt er bij rechtsdecompensatie?
Bij rechtsdecompensatie wordt bloed minder goed aangezogen vanuit het lichaam en wordt er minder bloed uitgepompt naar de longen. Dit zorgt ook voor ophoping oftewel stuwing, maar dan in de aders van het hele lichaam en dus ook in de organen. Ook hier zal door de hogere druk in de aders oedeem ontstaan. Dit oedeem zakt met de zwaartekracht. In zittende positie zal het bijvoorbeeld leiden tot enkeloedeem. ‘s Nachts als je dan weer gaat liggen kan ineens al dat vocht weer opgenomen worden in de bloedbaan. De nieren merken dit op en gaan water uitscheiden, dus moet je ‘s nachts veel plassen. Dit wordt nycturie genoemd.
Wat zijn de oorzaken van decompensatio cordis?
Decompensatio cordis kan door verschillende aandoeningen worden veroorzaakt. Veelvoorkomende oorzaken zijn een hartinfarct, hypertensie, en COPD.
- Door een hartinfarct sterft een deel van de hartspier af. Dit wordt dan littekenweefsel en dat kan niet samentrekken. Dat zorgt op zijn beurt voor systolische dysfunctie.
- Bij chronische hypertensie moet de linkerventrikel hard werken om tegen de hoge druk op te pompen. Net als in de sportschool zal hierdoor de spiermassa toenemen. Dit noemen we hypertrofie. Hypertrofie in de hartspier is niet goed, omdat het zorgt voor minder effectieve samentrekking (systolische disfunctie) en zal het ventrikel kleiner worden, dus past er minder bloed in het ventrikel (diastolische disfunctie).
- Bij COPD ontstaat door de ziekte een hogere druk in de longarteriën. Dit noemen we pulmonale hypertensie. Het rechterventrikel moet dus hard werken en zal hypertrofiëren. Hierdoor zal weer diastolische functie optreden. De veranderingen in het rechterventrikel noemen we een cor pulmonale en dit leidt tot rechtsdecompensatie.
Hoe wordt decompensatio cordis behandeld?
Behandeling is er vooral op gericht om de onderliggende oorzaak waar mogelijk weg te nemen en preventie van verdere achteruitgang. Daarnaast worden er adviezen gegeven aan de patiënt en kunnen er medicijnen voorgeschreven worden om de symptomen te verminderen.
Preventie wordt gedaan door risicofactoren voor hart- en vaatziekten te verminderen. Dus het aanpakken van hypertensie, hypercholesterolemie, overgewicht en roken. Adviezen zullen dus op het gebied van leefstijl gegeven worden.
Maar ook over het alert zijn op symptomen zoals snelle gewichtstoename, wat een teken kan zijn van oedeem en dus van hartfalen. De slaaphouding kan worden aangepast naar een wat meer zittende positie, elastische kousen kunnen gegeven worden tegen enkeloedeem en we benadrukken dat patiënten met hartfalen geen NSAID’s zoals Ibuprofen, Diclofenac en Naproxen meer mogen innemen.
Er kunnen vaak medicijnen gegeven worden om symptomen te verlichten zoals diuretica, die overtollig vocht afdrijven, ACE-remmers die zorgen voor een lagere bloeddruk door vasodilatatie en verder kan nog afhankelijk van de situatie van de patiënt worden gestart met bètablokkers, antistolling etc.
Ook wordt er natuurlijk geprobeerd om iets aan de oorzaak te doen, zoals het behandelen van een hartinfarct, ritmestoornissen, hypertensie, longziekten zoals COPD etc.
Andere behandelingen bij ernstig hartfalen kunnen zijn: operaties, implanteren van een intracardiale defibrillator (ICD), het plaatsen van een steunhart – ook wel LVAD genoemd – of het uitvoeren van een harttransplantatie.
Wat is de prognose bij decompensatio cordis?
De prognose van hartfalen is zeer variabel en is onder andere afhankelijk van de ernst. Dit wordt vaak weergegeven met een NYHA-klasse. Maar ook de oorzaak, leeftijd en andere aandoeningen die een patiënt heeft (comorbiditeit) en progressie die wordt gezien, spelen een rol in de prognose. Over het algemeen zal de ernst in verloop van de tijd toenemen. In de NHG-standaard Hartfalen is meer te lezen over de prognostische factoren bij hartfalen.
Wil je meer leren over het hart? Bekijk dan de routekaart “Hart en Vaatstelsel” op de Juf Danielle Academie. Hier leer je onder andere over de belangrijkste bloedvaten, de werking van bloeddruk, preload en afterload, en veelvoorkomende ziektebeelden zoals anemie, angina pectoris, en shock.
Belangrijkste begrippen
Hieronder vind je een kort overzicht van de belangrijkste begrippen in deze blog:
- Decompensatio cordis = hartfalen
- Atria = hartboezems
- Ventrikels = hartkamers
- Venae pulmonales = longaders
- Arteria pulmonalis = longslagader
- Systole = de samentrekking van het hart
- Diastole = de ontspanning van het hart
- Nycturie = ‘s nachts veel plassen
