Hartfalen
Leestijd: 10 minuten / Kijktijd: 9 minuten
Hartfalen wordt in de medische wereld ook wel decompensatio cordis genoemd en kan je in alle zorgbranches tegenkomen. In deze blog gaan we het hebben over wat er misgaat bij hartfalen, de symptomen die je bij je patiënt kan zien, de behandeling van deze aandoening en de prognose.
Anatomie en fysiologie
Het hart is een spier die bestaat uit vier kamers: het linker atrium, het linker ventrikel, het rechter atrium en het rechter ventrikel. Het hart pompt bloed door het lichaam door zich afwisselend te ontspannen en te samentrekken. Tijdens de ontspanning, oftewel de diastole, vult het ventrikel zich. En dan bij de samentrekking, oftewel de systole, wordt het bloed uit gepompt de slagaders in. Hoeveel bloed er uit gepompt wordt, wordt ejectie genoemd. Om hartfalen te snappen is het belangrijk dat je de term ejectiefractie snapt. Ejectiefractie is hoeveel bloed het hart uit pompt vergeleken met de hoeveelheid bloed die aanwezig was in dat ventrikel. Normaal is de ejectiefractie tussen de 50% en de 70%, dus ongeveer de helft of meer van het bloed in het ventrikel zal richting de slagaders gaan. Daarmee krijgt het lichaam genoeg bloed om aan de behoefte van de cellen te voldoen. Hartfalen betekent dat het hart deze functie niet goed meer kan uitvoeren. De hoeveelheid bloed die wordt uit gepompt is niet meer voldoende om aan de behoefte van de lichaamscellen te voldoen.
Wat zijn de oorzaken van hartfalen?
Er zijn twee hoofdoorzaken te beschrijven die zorgen voor te weinig bloed naar het lichaam:
- De hartspier kan niet krachtig genoeg samentrekken, waardoor er minder bloed wordt uit gepompt. Hierbij zie je een verminderde ejectiefractie, bijvoorbeeld 40% of 30%.
– Denk bijvoorbeeld aan een oud hartinfarct, waarbij het litteken niet goed meer kan samentrekken.
– Of denk aan een verdikking van de hartspier, oftewel ventrikel hypertrofie, waardoor de hartwand relatief wat stijver en/of stugger is.
– Of denk aan ziekte van het spierweefsel zelf, oftewel cardiomyopathie. - De vulling van de kamer gaat lastiger of langzamer, waardoor er minder bloed aanwezig is om uit te pompen. Maar van die kleinere hoeveelheid in het bloed kan vervolgens wel 50 tot 70% worden uit gepompt. Dat noemen we een behouden ejectiefractie.
– Denk bijvoorbeeld aan atriumfibrilleren, waardoor de vulling van ventrikels minder gecoördineerd verloopt.
– Of denk aan ventrikel hypertrofie, waardoor er minder ruimte in het hart is.
Hartfalen wordt ingedeeld in hartfalen met een matig verminderde ejectiefractie, oftewel midrange ejectiefractie, van 40 tot 49%. Dat heet hartfalen midrange ejectiefractie (HFmrEF).
Hartfalen met een verminderde ejectiefractie, oftewel reduced ejectiefractie, van kleiner dan 40%. Dat heet hartfalen reduced ejectiefractie (HFrEF).
En hartfalen met behouden ejectiefractie, oftewel preserved ejectiefractie, van 50% of meer. Dat heet hartfalen preserved ejectiefractie (HFpEF).
Wat zijn de symptomen van hartfalen?
Hartfalen geeft allerlei symptomen. Hierbij worden vaak de termen linksdecompensatie en rechtsdecompensatie gebruikt, oftewel zit het hartfalen links en/of rechts. Dat leidt namelijk tot andere symptomen bij de patiënt. Hartfalen begint vaak met links decompensatie, waarbij er daarna rechts ook mee gaat doen.
- Bij linksdecompensatie wordt er minder bloed uit gepompt naar de rest van het lichaam, maar de rechter harthelft pompt gewoon lekker door richting de longen. Er zal bloedophoping zijn in de longen, oftewel stuwing. Dit zorgt voor een hogere druk in de longaders, waardoor longoedeem ontstaat. Longoedeem zorgt voor klachten van dyspnoe, oftewel kortademigheid. En orthopnoe, oftewel een verergering van dyspnoe als je gaat liggen. Deze klachten kunnen erg lijken op de klachten van astma, zeker als er ook bronchoconstrictie bij komt kijken. Daarom wordt dit ook wel astma cardiale genoemd.
Doordat het hart niet kan voldoen aan de behoefte van de lichaamscellen, ontstaan symptomen zoals vermoeidheid en duizeligheid. En hierdoor worden allerlei compensatiemechanismen aangezet. Bijvoorbeeld naar de nieren, om het RAAS-systeem aan te zetten. En door het aanzetten van RAAS wordt er extra vocht vastgehouden in het lichaam. Op korte termijn is dat een prima plan: het bloedvolume stijgt en dus wordt het hart geholpen om nog wat van die ejectiefractie te maken. Maar op de lange termijn is het juist heel slecht. Door het grotere bloedvolume zal het hart harder moeten werken, terwijl het het al zo zwaar had. Het hartfalen zal toenemen. Het RAAS-systeem zal nog verder worden gestimuleerd, waardoor het hart nóg harder moet werken, waardoor het hartfalen nóg verder toeneemt, etc. Zo kom je in de gevaarlijke cirkel terecht die leidt tot steeds meer hartfalen.
- En dan hebben we ook nog rechtsdecompensatie. Hierbij zie je juist ophoping in de aders van het lichaam en dus ook in de organen. Ook hier zal door de hogere druk in de aders oedeem ontstaan. Dit oedeem zakt met de zwaartekracht, oftewel in zittende positie zal dat leiden tot enkeloedeem. ‘s Nachts, als je weer gaat liggen, kan dat vocht opeens weer terug opgenomen worden in je bloedbaan. De nieren merken dat en gaan water uitscheiden, oftewel je moet ‘s nachts veel plassen. Dat wordt nycturie genoemd.
NYHA-classificatie
De ernst van de klachten wordt geclassificeerd met de New York Heart Association classificatie, oftewel de NYHA-classificatie.
- Klasse 1: klachten bij zware inspanning, bijvoorbeeld bij sporten. Dat geeft verder weinig beperkingen in het dagelijks leven.
- Klasse 2: klachten bij matige spanning, denk bijvoorbeeld aan traplopen. Dat geeft enige beperking in het dagelijks leven.
- Klasse 3: klachten bij lichte inspanning, denk bijvoorbeeld aan aankleden. Dat geeft al forse beperkingen in het dagelijks leven.
- Klasse 4: klachten bij alle inspanning en zelfs in rust. Dit geeft zeer ernstige beperkingen in het dagelijks leven.
Hoe wordt hartfalen behandeld?
De behandeling van hartfalen is er vooral op gericht om – waar mogelijk – de onderliggende oorzaak te behandelen. Ook preventie van verdere achteruitgang speelt een grote rol. Verder worden adviezen gegeven aan de patiënt en kunnen er medicijnen worden gegeven om de symptomen wat te verminderen.
- Preventie wordt gedaan door de risicofactoren voor hart- en vaatziekten te verminderen. Dus het aanpakken van hypertensie, hypercholesterolemie, overgewicht en roken. En zo nodig om de hoeveelheid vocht in het lichaam te verminderen met een vochtbeperking en door niet te veel zout te eten.
- Belangrijke adviezen zijn om alert te zijn op snelle gewichtstoename, want dat is een teken van vochtopstapeling (oftewel oedeem) en dus de toename van hartfalen.
De slaaphouding kan worden aangepast naar een wat meer zittende positie als benauwdheid een probleem is.
Elastische kousen kunnen gegeven worden tegen enkeloedeem.
En het is belangrijk dat patiënten weten dat ze geen NSAID’s als pijnstillers mogen gebruiken, zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen.
Er bestaan programma’s voor hartrevalidatie voor patiënten met hartfalen waar op zowel lichamelijk, psychisch en sociaal oppervlak wordt gewerkt aan herstel en het omgaan met de lange termijn gevolgen van hartfalen. - Medicamenteus willen we vooral de RAAS-cirkel doorbreken. Hiervoor worden vaak medicijnen voorgeschreven die RAAS afremmen. Denk bijvoorbeeld aan ACE-remmers en angiotensine-II-receptorblokkers (ARB’s). Deze medicijnen kunnen helpen om de bloeddruk te verlagen, de belasting van het hart te verminderen en zo de symptomen van hartfalen te verbeteren.
- Verder wordt de onderliggende oorzaak zo goed mogelijk behandeld. Denk bijvoorbeeld aan hartritmestoornissen, hypertensie, etc.
- Een andere optie bij ernstig hartfalen is een operatie: het implanteren van een ICD, het plaatsen van een steunhart (ook wel een LVAD genoemd) of het uitvoeren van een harttransplantatie.
Wat is de prognose bij hartfalen?
De prognose van hartfalen is zeer variabel en is onder andere afhankelijk van de ernst, oftewel de NYHA-klasse, de oorzaak van het hartfalen, de leeftijd, andere aandoeningen die een patiënt heeft, oftewel comorbiditeit, en de progressie die wordt gezien. Over het algemeen geldt dat de ernst zal toenemen in verloop van tijd. Bij patiënten met NYHA-klasse 3 of 4 en een beperkte levensverwachting moet op tijd worden gestart met gesprekken over advanced care planning en de palliatieve fase. Zie hiervoor de Pallialine richtlijn over palliatieve zorg bij hartfalen.
Wil je meer leren over het hart? Bekijk dan de routekaart “Hart en Vaatstelsel” op de Juf Danielle Academie. Hier leer je onder andere over de belangrijkste bloedvaten, de werking van bloeddruk, preload en afterload, en veelvoorkomende ziektebeelden zoals anemie, angina pectoris, en shock.
Belangrijkste begrippen
Hieronder vind je een kort overzicht van de belangrijkste begrippen in deze blog:
- Decompensatio cordis = hartfalen
- Atrium = hartboezem
- Ventrikel = hartkamer
- Diastole = ontspanning van het hart
- Systole = samentrekking van het hart
- Ejectie = de hoeveelheid bloed die het hart uit pompt de slagaders in
- Ejectiefractie = de hoeveelheid bloed die het hart uit pompt in vergelijking met de hoeveelheid bloed die aanwezig was in dat ventrikel
- Longoedeem = opstapeling van vocht in de longen
- Astma cardiale = benauwdheid doordat het hart niet voldoende bloed kan uit pompen, waardoor longoedeem ontstaat
- Nycturie = ‘s nachts veel plassen
- ICD = Implanteerbare Cardioverter Defibrillator; inwendige defibrillator
- LVAD = Left Ventricular Assist Device; steunhart
